سرگذشت تمبر

هرودوت و گزنفون یونانی از مورخان نامی تاریخ ارسال سیستماتیک مرسولات و ایجاد پست با کارکرد امروزی آن را به دوران پادشاهی کورش و داریوش اول در عهد هخامنشی نسبت داده اند. چنانکه در کتاب “تربیت کوروش” نوشته گزنفون چنین آمده است: “کوروش حکم نموده بود که در جاده ها منزلگاهایی بنا نمایند که فاصله آنها مساو ی باشند و در آنجا چند اسب و مهتر بگذارند و در هریک از آنها یک نفر مباشر باهوش و زیرک همیشه حاضر باشد تا نوشته های را که چاپاری می آورد گرفته و به چاپار دیگر تسلیم نماید.”
هرودوت نیز می نویسد:. در زمان داریوش کبیر در منازل بین راه اسب های تندرو تدارک دیده شده بود و بدین سان چابک سواران نوشته های دولتی را از مرکز تا نزدیک ترین چاپارخانه مجاور می بردند هر و به چاپاری دیگر که حاضر و آماده ایستاده بود می رسانید و او نیز بی درنگ حرکت کرده، نامه را با چابک سوار بعدی میرساند و به همین ترتیب دست به دست می شد تا به مقصد می رسید.
بدین ترتیب چاپارها شب و روز در حرکت بودند و نامه ها و فرامین شاهی را در کمترین مدت به دورترین ایالات ابلاغ می کردند و متقابلا اخبار آنجا را به مرکز می رساندند. هیچ انسانی به سرعت قاصدهای پارسی نمی تواند حرکت کند. نه برف نه گرمای طاقت فرسا، نه باران و نه تاریکی شب هیچکدام پیک های سریع پارسی را از انجام وظیفه خود باز نمی داشت.
فاصله ای را که کاروان ها و مسافرین در مدت یک ماه می پیمودند پیک های پارسی در کمتر از دو روز طی می کردند. و اینگونه بود که پادشاه همیشه از جزیی ترین اخبار کشور حتی در دورترین نقاط امپراتوری مطلع می شد.
تا سال 1840میلادی، صرف نظر از سادگی یا پیچیدگی پیام رسانی انسان، تمام این روش ها بدون بهره گرفتن از تمبر پستی مورد استفاده قرار می گرفتند. در آغازین روزهای ارائه خدمات پستی، تمبر و پاکت نامه وجود نداشت. در اکثر موارد پاکت نامه مورد استفاده قرار نمی گرفت چراکه بعنوان کاغذی اضافه تلقی می شد که مستلزم هزینه بیشتری برای ارسال بود. وقتی قصد ارسال نامه ای را داشتند، آنرا تا و مهر و موم می کردند و دریافت کننده نامه مجبور به پرداخت هزینه های ارسال آن بود. از آنجا که در آن سال ها هزینه ها بسیار بالا بود، خیلی از مردم از دریافت نامه خودداری می کردند. در حقیقت، افراد زیادی کدهای سری را درست کرده بودند که توسط آنها می توانستند سیستم پستی را گول بزنند. آنها علامت های سری را روی نامه می نوشتند که می توانست حامل پیام آنها باشد و تنها کاری که گیرنده نامه بایستی انجام می داد خواندن پیام سری و خودداری از دریافت نامه بود، و بنابراین مجبور به پرداخت وجه آن نیز نبود. ارائه دهندگان خدمات پستی، بیشتر به همین دلیل به نوعی روی به پیش دریافت هزینه های پستی کردند.
در سال 1837سر رولاند هیل بریتانیایی، اصلاحات اداره پست را مطرح کرد که به موجب آن ارسال نامه به هر نقطه از جزایر بریتانیا با هزینه یکسان نیم پنی امکان پذیر می شد که هزینه آن بایستی توسط ارسال کننده آن با یک تکه کاغذ کوچک رنگی که همان تمبر بود و بر روی نامه چسبانده می شد پرداخت می گردید ونه دریافت کننده نامه. البته پیشنهاد هیل به شدت برای مدت چند سال مورد مجادله بود، اما پس از بحث های جدی این تغییر در سال 1840تصویب و به جریان افتاد. بنابراین در ششم مه همان سال (اولین روز استفاده رسمی) نخستین تمبر منتشر شده دولتی متولد شد.
سر رولاند هیل خودش اولین تمبر را که یک پنی ارزش داشت و نیمرخ ملکه ویکتوریا بر آن نقش بسته بود را طراحی کرد. از آنجا که این تمبر به رنگ سیاه بود، خیلی زود به “پنی سیاه” که پر طرفدارترین ومعروف ترین تمبر جهان است معروف شد. تمبرهای اولیه بی دندانه بودند و برای جداکردن آنها مردم بایستی از قیچی استفاده می کردند. اولین تمبرهای دندانه دار جهان نیز در سال 1854در انگلستان منتشر شدند.
محبوبیت این سیستم جدید ارسال نامه و دریافت وجه آن از پیش به سرعت گسترش یافت و دیری نپایید که کشورهای دیگر نیز از چنین سیستمی استفاده کردند. در سال 1247خورشیدی برابر با 1868میلادی و در دوره ناصرالدین شاه قاجار، اولین سری تمبر رسمی ایران معروف به باقری در بلوک چهارتایی و بدون دندانه در قیمت های یک، دو، چهار و هشت شاهی با نشان رسمی دولت ایران که شیر و خورشید بود چاپ شد.
با تولد تمبرها سر و کله مجموعه داران تمبر یا همان کلکسیونرها نیز پیدا شد. و اکنون با گذشت بیش از یک صد و هفتاد سال از عمر تمبر، جمع آوری تمبر بعنوان پایدار ترین سرگرمی دنیا شناخته شده است. از این سرگرمی می توان بعنوان سرگرمی بزرگان و بزرگ سرگرمی ها نیز یاد کرد. در حال حاضر برآورد می شود که در دنیا حدود دویست میلیون نفر به جمع آوری تمبر می پردازند و سالهاست که از تمبر بعنوان بهترین سفیر هر کشور یاد می شود.
جمع آوری تمبر پنجره بزرگی رو به دنیا است و از طریق آن به راحتی می توان به فرهنگ، زبان، تاریخ و سنن و اعتقادات ملل مختلف دسترسی پیدا کرد. آثار بزرگانی چون پیکاسو و میکلانژ، تصاویر بزرگان علم و ادب دنیا چون بوعلی سینا، فردوسی و انشتین، رویدادهای علمی و تاریخی مانند پیاده شدن انسان در کره ماه ویا بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی توسط امریکا و همه وهمه در دل این کوچکترین سفیر دنیا نهفته است. به تمبر می توان عنوان دائره المعارف تصویری را نیز داد. به عبارتی دیگر جمع آوری تمبر تجربه آموزشی است که در هیچ کلاس درسی نمی توان به این گستردگی به آن دست یافت.
در طول حیات نه چندان طولانی آن طیف وسیعی از اقشار جامعه در گروه های سنی مختلف، فقیر و پولدار، کم سواد و با سواد، سیاه و سفید به آن پرداخته اند که از آن جمله به افراد معروفی نظیر جرج پنجم پادشاه انگلستان، ملکه الیزابت، فرانکلین روزولت رییس جمهور امریکا، راینر سوم ولیعهد موناکو، آناتولی کارپف استاد بزرگ شطرنج دنیا از روسیه، ماریا شاراپوا تنیسور نامی روس و غیره می توان اشاره کرد.
دلایل مختلفی برای جمع آوری تمبر از سوی افراد مختلف وجود دارد. برخی از روی علاقه، برخی از روی کنجکاوی، گروهی از روی چشم و هم چشمی، تعدادی برای فرار از تنهایی، جمعی برای مطالعه و تحقیق درباره موضوع یا موضوعاتی خاص، قشری برای سرمایه گذاری و غیره به آن میپردازند. ولی وجه مشترک تقریبا” تمامی مجموعه داران سختی دل کندن از این رسانه پویا است. جاذبه های تمبر آنقدر زیاد است که پس از مدتی فرد را آنچنان شیفته خود می کند که گوی بخش جدایی ناپذیر از زندگی فرد و حتی بسان عضوی بسیار عزیز از خانواده اوست!